Herendiensten.

De verplichte diensten, welke de inheemse bevolking van Ned.-Indië had te presteren, waren vroeger te onderscheiden in herendiensten, gemeentediensten en cultuurdiensten. De cultuurdiensten zijn thans ech-ter afgeschaft. Vroeger werden die geëist ten behoeve van de Gouvernementscultures van koffie, thee, suiker enz. Zie Cultuurstelsel. De herendiensten worden gevorderd ten bate van het Land. Het is een belasting in arbeid, welke voor primitieve volken dikwijls de voorkeur verdient boven een belasting in geld. Vroeger waren de herendiensten, vooral op Java, zeer zwaar. Zij werden geëist voor allerlei doeleinden. Van ouds is de regering er op bedacht geweest die diensten te beperken. In art. 46 I.S. (vroeger art. 57 R.R.) staat: In elk gewest worden de aard en duur van de persoonlijke diensten, waartoe de inboorlingen verplicht zijn, de gevallen waarin en de wijze en voorwaarden, waarop zij kunnen worden gevorderd, bij ordonnantie geregeld in overeenstemming met de bestaande gebruiken, instellingen en behoeften. De ordonnanties, die persoonlijke diensten betreffen, worden in elk gewest om de vijf jaren herzien met het doel om daarin trapsgewijze de verminderingen te brengen bestaanbaar met het algemeen belang. De toestanden op het gebied van de herendiensten lopen van Java en Madoera en de gewesten buiten die eilanden zeer uiteen. Op Java en Madoera waren de diensten in het begin van deze eeuw nog vrij zwaar. In de meeste gewesten werden nog diensten gevorderd voor aanleg, vernieuwing, herstel en onderhoud van wegen en waterwerken, voor het verzamelen en vervoer van verhardingsmateriaal en het bezetten van wachthuizen. Vroeger werden nog meer diensten geëist, maar in 1882 waren veel diensten afgeschaft en werd een hoofdgeld van ƒ 1.— ingesteld als vergoeding voor de in dat jaar en later afgeschafte diensten. Elk jaar werd nog nagegaan hoeveel de uitgaven bedroegen, en als het hoofdgeld hoger bleek te zijn, werd het batig saldo bestemd voor uitvoering van herendienstwerken in vrije arbeid of werd definitief van de vordering van sommige diensten afgezien. In 1902 ging men verder. Besloten werd de afschaffing van de herendiensten te bevorderen door bijdragen uit ’s Lands schatkist onafhankelijk van de opbrengst van het hoofdgeld, dat een gewone landsbelasting werd. Afgeschaft werden de diensten voor het bezetten van wachthuizen en voor aanleg van en zware herstellingen aan wegen en waterwerken. Nadat in vele gewesten onderhandse regelingen waren getroffen, die gelegenheid boden de herendiensten af te kopen, werd daarvoor in 1905 een algemene regeling voor Java en Madoera getroffen. Hoewel uit de toepassing bleek, dat de Inlandse bevolking, als de afkoop eenmaal was doorgevoerd, de belasting in geld verkoos boven de belasting in arbeid, werden in 1914, 1915 en 1916 op die eilanden vrijwel alle herendiensten afgeschaft tegen verhoging van het hoofdgeld, welke verhoging echter lang niet voldoende was om alle kosten te bestrijden. Onder het bewind van de Gouv.-Gen. Mr. D. Fock werd ten slotte voor Java en Madoera ook het hoofdgeld afgeschaft. Op Java en Madoera kunnen thans nog herendiensten worden gevorderd — in de praktijk komt dit zo goed als nooit voor — ter voorkoming van rampen van hogerhand of tot afwending van algemeen gevaar (o.a. pestgevaar) en bij uitvoering van waterwerken, tegen behoorlijke betaling, indien daarvoor geen vrije arbeiders te verkrijgen zijn, voorts bij vervoer van troepen en personen op mars en van hun goederen ook weer tegen betaling. In het rechtstreeks bestuurd gebied van de Buitengewesten kwamen eerst na 1864 enkele gewestelijke regelingen tot stand. Bij gebrek aan gegevens om tot behoorlijke regelingen te komen kon eigenlijk pas na 1910 aan het voorschrift van het R.R. om voor elk gewest een regeling te maken, worden voldaan. Die voorschriften lopen voor de verschillende gewesten zeer uiteen. In Riouw en Onderh., Westerafd. van Borneo, Ternate en Ond. en in de afd. Banda en een tweetal plaatsen van de res. Amboina kunnen vrijwel geen herendiensten worden gevorderd. In de overige gewesten zijn de doeleinden, waarvoor zij kunnen worden geëist en het aantal dagen herendiensten, dat gevorderd kan worden (nl. per jaar 10-30 dagen) zeer verschillend. Als regel werden wegen en waterwerken in herendienst aangelegd en onderhouden, verder had men wachtdiensten en vervoersdiensten. Nadat onder Gouv.-Gen. Van Heutsz het bestuur in de Buitengewesten met meer kracht ging optreden, waren de herendiensten in sommige gewesten dikwijls zeer drukkend doordat in zeer veel gewesten nieuwe wegen moesten worden aan-gelegd. Van trapsgewijze vermindering kon niet veel komen, hoewel hier en daar het aantal te vorderen dagdiensten werd verminderd en enkele andere verzachtingen werden aangebracht. In 1918 werden echter de diensten voor eerste aanleg en belangrijke verbetering van grote doorgaande verharde verkeerswegen afgeschaft, behoudens vordering van die diensten tegen betaling indien tegen behoorlijk loon geen vrije arbeiders te vinden waren. In 1919 werden op Billiton en in 1920 op Bangka de herendiensten afgeschaft tegen een hoofdgeld van ƒ 3.—. Een algemene hoofdgeld- regeling kwam in 1921 tot stand, welke echter geen verdere toepassing vond tot dusver. Wel wordt in de Buitengewesten veel gebruik gemaakt van de afkoopregeling, die in 1918 werd uitgevaardigd, nadat het Bestuur in veel gewesten reeds tot onderhandse afkoop gelegenheid had geboden. In de Minahassa heeft de Minahassaraad afgezien van verdere vordering van herendiensten en heft in de plaats daarvan een verkeersbelasting. Op enkele plaatsen wordt een bijzondere Gouvernementsbelasting geheven ter vervanging van de herendiensten (hoofdpl. Benkoelen enz.). In het Zelfbestuursgebied van Java, de Vorstenlanden, worden alleen nog in Soerakarta herendiensten gevorderd tot een maximum van 26 halve dagen per jaar voor wegen en waterwerken. In de drie landschappen zijn de herendiensten door een hoofdgeld vervangen. Ook de Vorstenlandse waterschappen kunnen verplichte diensten vorderen. Evenals overal elders bleef de mogelijkheid bestaan herendiensten te vorderen bij rampen van hogerhand of tot afwending van algemeen gevaar of tegen betaling bij vervoer van troepen. In de Zelfbestuursgebieden van de Buitengewesten streeft men naar dezelfde toestanden als in het rechtstreeks bestuurd gebied bestaan. Zo nodig werden de land- schapskassen ter bevordering van de afschaffing of afkoop van he-rendiensten uit ’s Lands Kas gesteund. In overeenstemming met de door de 14de Arbeidsconferentie te Genève op 28 Juni 1930 vastgestelde conventie betreffende de gedwongen arbeid is de leeftijd van den herendienstplichtige (in de Buitengewesten als regel de Inlandse mannelijke ingezetene) thans voor geheel Ned.-Indië gesteld op 18-45 jaar en de duur van een dagdienst op 9 uren. Voor de herendiensten op de Particuliere Landerijen, het enige geval, dat die nog ten bate van particulieren worden gevorderd, zie het artikel Particuliere Landerijen. Vroeger werden ook in de Vorstenlanden herendiensten ten bate van particulieren gevorderd. De desadiensten zijn ook verplichte persoonlijke diensten. Art. 523 Strafwetboek stelt het niet presteren zonder geldige reden zowel van heren- als van desadiensten strafbaar. Nochtans worden de desadiensten geacht niet onder art. 46 I.S. te vallen. Overeenkomstig art. 128 I.S. is dan ook voorgeschreven, dat desadiensten behoudens toezicht, dat ze binnen billijke grenzen blijven, aan geen rechtstreekse regeling van bestuurswege onderworpen zijn. Op het gebied van de gemeentediensten treft men op Java en Madoera en in de Buitengewesten allerlei verschillende gebruiken aan. In het algemeen kan men zeggen, dat de gemeentenaren de eigen instellingen en bezittingen van hun gemeente hebben te onderhouden en ’s nachts te bewaken. Wegen, wa-terleidingen, huizen enz., in het bezit van Inlandse gemeenten, worden, behoudens bestuurstoezicht, aan de zorg van de Inlandse gemeenteleden overgelaten. Op Java en Madoera hebben voorts gewoonlijk het gemeentehoofd en soms een of meer andere bestuursleden van de desa de beschikking over desa- dienstplichtigen, o.a. over de z.g. pantjèns, die geheel tot hun beschikking staan tegen de kost. Soms kopen de dienstplichtigen hun diensten af, vooral in desa’s, waar het desabestuur bij gebrek aan ambtsvelden, over weinig inkomsten beschikt (West-Java). Voor het verrichten van die pantjèndiensten worden dan alleen enige rijkere desalieden aangewezen, die de afkoopsom kunnen opbrengen en op prijs stellen, dat zij dan vrijgesteld zijn van andere diensten. Ook tegenover elkaar zijn de dorpsgenoten zowel op Java als daarbuiten soms volgens de adat tot diensten verplicht, bij wijze van onderling hulpbetoon, bijv. bij het bouwen van een huis, bij het bewerken der sawa’s enz. tegen een vergoeding volgens de bestaande gebruiken. Op Bali heeft men naast de desavereniging ook het waterschap, de soebak en kent men naast de desadiensten ook soebakdiensten. Wie desadienstplichtig is hangt ook af van overal verschillende gebruiken en gewoonten. Waren op Java meestal alleen de bezitters van erf of bouwgrond herendienstplichtig, voor de desadiensten worden ook dikwijls de niet-grondbezitters opgeroepen, maar ook op dit eiland lopen de gebruiken te veel uiteen, dat daarvan in dit artikel een opsomming kan worden gegeven. Het bestuur is erop bedacht ook de druk van de desadiensten te verminderen. Hier en daar zijn de nachtwachtdiensten afgeschaft en ververvangen door de aanstelling van vaste wakers. Ook afkoop is hier en daar mogelijk. Soms worden ambachtslieden aangewezen voor bepaalde werkzaamheden tegen vrijstelling van alle andere diensten.

Creatie datum: 05/06/2018 10:39
Categorie: - H
Pagina gelezen 686 keren

Reacties op dit artikel

Er heeft nog niemand gereageerd.

Nieuws van den dag uit het voormalig Nederlandsch-Indië

Voor meer informatie over nieuws uit de kranten van Nederlands-Indië

La vie est un pélerinage