Molukken.

Gewoonlijk verstaat men onder deze naam de eilanden tussen Celebes en Nieuw-Guinee, in het zuiden tot en met de Bandaeilanden.
De eilanden ten zuiden van de Bandaeilanden rekent men niet meer tot de Molukken.
In de Compagniestijd waren het deze eilanden, de specerijeilanden, waar men de kruidnagel en de nootmuskaat haalde.
Tot het gebied van het voormalige (1817-1886) gouvernement van de Molukko’s of van de Molukse eilanden behoorde echter ook Nederlands Nieuw-Guinee en een deel van Celebes en de zuidooster- en
zuidwester-eilanden.
Het thans weer tot residentie gereduceerde, in 1925 ingestelde gouvernement van de Molukken omvat het gebied van de voormalige residentie Amboina en het gebied van de onderafdeling Kisar van de afdeling Timor en eilanden van de residentie Timor en Onderhorigheden. Aan de voormalige residentie Amboina, bestaande uit de volgende eilanden en de daartoe behorende kleinere eilanden: Amboina, Oma of Haroekoe, Honimoa of Saparoea, Noesa Laoet, Boeroe, Manipa, Kelang, Boana, Ambelau, Ceram, de eigenlijke Banda-eilanden, de zuidooster- en
zuidwester-eilanden, de Aroe-eilanden, de Kai-eilanden,
de Tanimbar-eilanden of Timorlaoet-groep en de groep van Babar, is in 1922 toegevoegd het gebied van de voormalige residentie Ternate en Onderhorigheden, omvattend de Soela-eilanden, het noordergedeelte van de Molukken, de Waaigeoe-Misool-Archipel, en enige afzonderlijke eilandengroepen (zie op de namen van de onderafdelingen van de afdeling Ternate) en bestaande uit het rechtstreeks bestuurd gebied (zie hieronder) en de gebieden van de landschappen Ternate, Tidore en Batjan (zie op de namen van die landschappen).
Het bedoelde rechtstreeks bestuurd gebied bestaat uit:
le. de o.-, z.-, en z.w.-kuststreek van het eiland Ternate van kampong Ternate af tot voorbij Castella;
2e. de Christenkampong Laboeha op Batjan met daartoe behorende gronden en het daaraan grenzende fort Barneveld met bijbehorend terrein;
3e. de groep van de Obi-eilanden en oostwaarts daarvan gelegen
Kekik-en Lawin-eilanden c.a.
De hoofdplaats van het gewest, standplaats van de resident, is Amboina. Het gewest is verdeeld in 2 afdelingen: 1. Amboina (zie aldaar) en 2. Ternate (zie aldaar).
De grenzen tussen het Nederlandse en het Brits gebied van Nieuw-Guinee zijn geregeld bij een tussen Nederland en Groot-Brittannië en Ierland gesloten overeenkomst (Stb. 1895 nos. 220 en 521).

De afdeling Amboina wordt rechtstreeks bestuurd door de resident.
De bevolking, vooral de kustbevolking van de Molukken is zéér gemengd omdat reeds heel vroeg op deze eilanden handel werd gedreven door lieden uit alle delen van de archipel.
De binnenlanders, de bergbewoners behoren tot de oorspronkelijke inheemse bevolking.
Voor bijzonderheden wordt verwezen naar de desbetreffende onderdelen.

Van de oorsprong van de naam Molukken is weinig bekend.
Het Javaanse geschrift Negarakërtagama van het begin van de 14e eeuw spreekt van „Maloko” waarmee wordt bedoeld Ternate, dat ook door de Portugezen tot het midden van de 17e eeuw „Moluquo” wordt genoemd.
Op het eind van de 16e eeuw waren de vorsten van Ternate en van Tidore de machtigste potentaatjes in de Molukken, waar de Portugezen veel invloed hadden, evenals op Amboina en Banda, van welke streken de specerijen werden gehaald.
Amboina was het centrum van de Portugese specerijhandel.
Daar deze zeer winstgevend was besloot de O.I. Compagnie zich van die eilanden meester te maken.
In 1605 werd Amboina door Steven van der Hagen op de Portugezen veroverd, terwijl iets later Cornelis Matelieff de Jonge een deel van Ternate bezette.
Zodoende kwam de specerijhandel in handen van de Compagnie die er weldra een monopolie van maakte, welke haar geweldige winsten bezorgde.
Het monopolie veroorzaakte een drukke smokkelhandel, waartegen de Compagnie zeer hardhandig optrad - o.a. door uitroeiing van de bevolkings-aanplantingen, hetgeen weer verzet uitlokte (aangemoedigd door de Engelsen).
In 1609 nam de Compagnie het eiland Banda in bezit.
Toen het voor de eenheid van bestuur nodig werd geoordeeld een gouverneur-generaal aan te stellen (1609) vestigde zich de eerste gouverneur-generaal Pieter Both te Amboina, die het gezag van de Compagnie in de Molukken aanzienlijk uitbreidde ten koste van de Spanjaarden en Portugezen.
Kort daarop kregen de Engelsen er meer invloed en bezetten Poelau Roen (1616), een van de Banda-eilanden.
Het waren weer de Engelsen die de Bandanezen opstookten en stijfden in hun verzet tegen de compagnie - die inderdaad door haar monopoliesysteem het verzet en de smokkelhandel uitlokte.
Door de overeenkomst van 1619 tussen de Nederlandse en de Engelse compagnieën was Coen gedwongen de uit Nederlanders en Engelsen bestaande raad van defensie te horen voor een bestraffing van de Bandanezen.
Daar de Engelsen uitvluchten zochten deed Coen het zonder hen.
Hij bezette alle eilanden, ook het aan de Engelsen toebehorende Poelau Roen.
Coen en de zijnen hielden er vreselijk huis.
De eilanden werden nagenoeg ontvolkt. Daarentegen bevolkte Coen ze met gewezen compagniesdienaren en andere Europeanen, die een stuk grond of perk (daarnaar Perkeniers geheten) kregen, hetwelk zij met hun geschonken slaven moesten beplanten met muskaatnoten.
Natuurlijk mocht het product uitsluitend aan de Compagnie worden verkocht.
Op Amboina hadden de Engelsen ingevolge de genoemde overeenkomst van 1619 een loge, gelegen binnen het Nederlandse kasteel Victoria.
Door het betrappen van een Japanse spion kwam een samenzwering van de Engelsen tegen de Nederlanders aan het licht.
De Engelsen namelijk zouden met behulp van Japanners de Nederlanders vermoorden en dusdoende in het bezit van het kasteel komen.
De gouverneur Herman van Speult en zijn raad spraken het doodvonnis uit over tien Engelsen, tien Japanners en een Portugees, welk vonnis spoedig daarop werd voltrokken.
Deze daad (1623), door de Engelsen de „Ambonse moord” genoemd, had voor beide mogendheden ernstige gevolgen.
Pas in 1667 was deze zaak voor goed uit de wereld.
Het handelsmonopolie in de Molukken bezorgde de Compagnie grote moeilijkheden, daar de welvaart van de bevolking er onder leed en een geest van verzet kweekte, terwijl de smokkelhandel toenam.
Doordat de sultan van Ternate het verzet steunde, nam het zodanige omvang aan dat de gouverneur-generaal Van Diemen (1636-1645) er zelf heenging. Door zijn krachtig en beleidvol optreden slaagde hij er in een betere atmosfeer te scheppen, doch niet duurzaam.
Onder de gouverneur-generaal Carel Reiniersz. (1650-1653) laaide de ontevredenheid weer op in Ternate en Ambon en uitte zich in grote opstanden.
Het was namelijk gewoonte geworden dat de gouverneurs van de Molukken z.g. hongitochten ondernamen (zie Hongi) om geschillen op te lossen en de inwoners die zich hadden schuldig gemaakt aan smokkelhandel te tuchtigen, alsmede om te overvloedige aanplant van specerijen uit te roeien, om ze op de Europese markt op prijs te houden.
Deze tochten waren geruime tijd uitgebleven, maar de gouverneur van de Molukken Arnold de Vlamingh van Oudshoorn liet ze weer houden.
Dit was de aanleiding tot hernieuwde opstanden, waarbij de Makasaren hulp boden, welke door De Vlamingh zeer krachtdadig maar wreed werden onderdrukt.
Hij bepaalde dat de kruidnagel alleen op Ambon en de Oeliassers en de muskaatnoot alleen op Banda mocht worden geteeld.
Hierdoor vervielen bevolking en hoofden tot armoede en was het verzet ook voor de toekomst gebroken.
Nog eenmaal (1680) trachtte de sultan van Ternate bijgenaamd „koning Amsterdam” het gehate juk af te schudden.
Het plan om de gouverneur Padtbrugge op een feestmaal te overvallen werd tijdig genoeg ontdekt om het te verhinderen.
Het monopolie van de Compagnie in de Molukken is haar noodlottig geworden.
De bevolking werd er gedecimeerd, zelfs de perkeniers gingen ten slotte te gronde, mede door de desolate toestand waarin de Compagnie op het einde van de 18e eeuw verkeerde.
Nadat Ambon en Banda in 1796 in Franse handen waren gevallen (Ternate hield zich onder gouverneur Budach heldhaftig staande) vielen in 1810 al deze bezittingen de Engelsen toe.
De Franse kolonel Filz werd, omdat hij Amboina te spoedig had overgegeven, door Daendels voor de hoge militaire vierschaar gedaagd, die hem ter dood veroordeelde; Filz werd gefusilleerd.
Gebleken is later dat hoewel Filz zich niet dapper heeft gedragen dit vonnis niet verdiend was, aangezien door gebrek aan geld en voedingsmiddelen op de Inlandse troepen niet was te rekenen.
In 1817 kwamen de Molukken weer bij Nederland terug.
In 1819 echter brak - naar men zegt uit vrees voor herstel van het gehate monopoliestelsel - op het eiland Saparoea van de residentie Banda, een opstand uit waarbij de resident en zijn familie vermoord werden.
Toen een van Amboina gezonden expeditie echec leed, brak ook daar opstand uit.
Een expeditie onder schout-bij-nacht Buijskes van Batavia met hulptroepen van Manado en Ternate, maakte een einde aan de opstand.
Generaal De Koek werd gouverneur van de Molukken (met inbegrip van Timor).
Een bezoek van gouverneur-generaal Van der Capellen aan de Molukken(1824) leidde tot ingrijpende verbeteringen al werd het monopoliesysteem niet geheel verlaten.
Geldgebrek maakte deze regelingen weer goeddeels ongedaan.
Dit leidde weer tot een opstand van het garnizoen op Ambon, (bestaande uit burgers van Saparoea), die door de oud-gouverneur Merkus werd gedempt.
Pas in 1863 werd aan de gedwongen cultures een einde gemaakt.
Behalve een korte opbloei van de Bandase perkeniers, zijn de cultures nimmer meer tot bloei gekomen.
Het eiland Ceram eiste van 1858 (eerste expeditie) herhaaldelijk militaire expedities, zelfs tot in de 19e eeuw.

In 1866 werd het gouvernement van de Molukken opgeheven en opgelost in twee residenties: Ambon en Ternate.
Thans is een resident belast met het bestuur over het gewest van de Molukken.

Creatie datum: 01/09/2020 10:43
Categorie: Index encyclopedie - M
Pagina gelezen 343 keren

Reacties op dit artikel

Er heeft nog niemand gereageerd.

Nieuws van den dag uit het voormalig Nederlandsch-Indië

Voor meer informatie over nieuws uit de kranten van Nederlands-Indië

La vie est un pélerinage